राफा: युद्धात उद्ध्वस्त झालेल्या इमारतीच्या ढिगाऱ्याजवळ रडणारी मुलगी.
पश्चिम आशियात वरकरणी समेट दिसत असला तरी निखारे विझलेले नाहीत. शस्त्रसंधी झाल्याच्या दुसऱ्याच दिवशी इसाईलने गाझावर हल्ला करीत सुमारे ८० नागरिकांना मारल्याचे समोर येत आहे, तसेच इस्राईलच्या संरक्षणमंत्र्यांनी 'समेट म्हणजे कमीपणाचे लक्षण' या प्रकारची विधाने करून आपल्या सरकारची संघर्ष संपवायची अनिच्छाच व्यक्त केली आहे.
'हमास' या दहशतवादी गटाने सात ऑक्टोबर २०२३ रोजी इस्त्राईलवर हल्ला करीत सुमारे १२०० लोकांचा बळी घेतला. हल्ला करून गाझा पट्टीत परत जाताना 'हमास'ने इस्राईलच्या सुमारे २५० नागरिकांचे अपहरण केले होते. इस्त्राईलच्या इतिहासातील या सर्वात भीषण हल्ल्याचा बदला घ्यायच्या निश्चयाने पंतप्रधान बेंजामिन नेतान्याहू यांनी निरंकुश कत्तलीचा सपाटा लावला. इस्त्राईलने गाझा पट्टीवर केलेल्या हल्ल्यात 'हमास'च्या सैनिकांसोबतच हजारो नागरिक मारले गेले आहेत. ज्येष्ठ, महिला, लहान मुले असा कुठलाही भेद न करता इस्राईलने वाटेत येईल त्याला आडवा करीत संपूर्ण गाझा पट्टी बेचिराख करून टाकली आहे. त्याचबरोबर 'हमास', आणि लेबेनॉनमधील हेजबोल्लाह या दहशतवादी गटाचे मुख्य नेते या इस्रायली प्रतिहल्ल्यात मारले गेले आहेत.
गेली दीड वर्षे सुरु असलेल्या या संघर्षामुळे जगावर युद्धाचे सावट पसरले होते. त्यातून मार्ग काढत, कधी चर्चा, तर कधी कैद्यांची देवाणघेवाण करीत शस्त्रसंधी करायचा अयशस्वी प्रयत्न सुरू होता. गेल्या आठवड्यात अमेरिका आणि कतारच्या पुढाकाराने शस्त्रसंधी पुकारण्यात आली असून, टप्प्याटप्प्याने वातावरण शांत करण्याचा सर्व गटांचा मानस असल्याचे बोलले जात आहे. मात्र, दोन्ही बाजूकडील झालेली हानी इतक्या लवकर भरून निघणार नसून, त्यांच्यातील धुसफूस सुरूच राहील, युद्ध थांबले तरी छुपा संघर्ष या शस्वसंधीला कधीही फाटा देऊ शकतो.
पूर्वापार जेरुसेलममध्ये राहणाऱ्या बहुतांशी ज्यू लोकांना ख्रिस्तपूर्व काळातील आक्रमणांना तोंड द्यावे लागले. असिरियन राज्याचे आक्रमण, बेबिलॉन साम्राज्याने चढवलेला हल्ला, तसेच त्यानंतर त्यांना पर्शियन आणि रोमन आक्रमणाशी दोन हात करावे लागले. ख्रिस्त जन्मानंतर सुमारे १५१७मध्ये महाकाय ऑटोमन राजवटीने ज्यू लोकांवर हल्ला करून त्यांना तिथून पळवून लावले. निवडक लोकसंख्या घेऊन ज्यू लोकांनी जेरुसेलममध्ये राहायचा प्रयत्न केला.
इतकी शतके सुरु असलेल्या आक्रमणांमुळे घर सोडून निघालेल्या लाखो ज्यू लोकांनी पोलंड, जर्मनी, ब्रिटन, रशिया आणि बहुतांशी युरोपमध्ये आपल्या वसाहती वसवल्या. तेथील समाजव्यवस्थेत ज्यू लोकांचा भरणा वाढल्यानंतर तेथील मूळ लोकांचे आणि ज्यू समाजाचे वाद होऊ लागले. वादाचे रूपांतर हिंसेत झाले. ज्यू लोकांनी असे विस्थापितांचे आयुष्य जगण्यात अर्थ नाही हे ताहून थिओडोर हर्जल यांनी ज्यू लोकांना जेरूसेलमकेंद्रित स्वतःचा देश उभारायची हाळी दिली. झिओनिझमचे जनक म्हणून ओळखले जाणाऱ्या हर्जल यांचा हा एल्गार जगाच्या इतिहासाचा विचार करता नाट्यमय गणला जातो. त्यांच्या विचारांचे
त्यांना केराची टोपली दाखवली. मात्र, डोनाल्ड ट्रम्प या स्फुरण घेऊन पुढे ऑटोमनच्या साम्राज्याच्या राजासोवत
कधी सौदा तर कधी थेट अतिक्रमण करून ज्यू लोकांनी तत्कालीन पॅलेस्टाईनमध्ये आपल्या वसाहती निर्माण करायला सुरुवात केली. त्यांच्या या कृतीमुळे तत्कालीन पॅलेस्टाईनमध्ये राहणाऱ्या अरब लोकांसोबत त्यांचे खटके उडू लागले. दोन्ही गटांनी आपला तोच सांख्यिक आणि भौगोलिक प्राबल्य वाढवायचा प्रयत्न आजपर्यंत सुरु ठेवला आहे. त्यांच्या या स्पर्धेमुळे १९४९, १९६७चे मोठे युद्ध होऊन इतर देशांमध्ये गटतट सुरु झाले. या गटातटांना तेलाच्या राजकारणाचे वळण लागून जागतिक अस्वस्था अनुभवली गेली. पुढे, त्या अस्वस्थतेला धर्माची गडद किनार जोडली गेली. जेरुसेलम आज ज्यू, ख्रिस्ती आणि इस्लाम या तिन्ही धर्मामधील महत्त्वाचे तीर्थक्षेत्र आहे. धर्माची धार मिळाल्यामुळे इस्त्राईल पॅलेस्टाईन अथवा इस्त्राईल 'हमास' वाद अधिक तीक्ष्ण झाला आहे.
ऑक्टोबर २०२३ रोजी 'हमास'ने योजनाबद्ध हल्ला करून इस्त्राईलच्या यंत्रणेला पेंगताना पकडले. जिव्हारी लागलेला हा वार इस्त्राईलला सहन होणे शक्य नव्हते. पंतप्रधान नेतान्याहू यांनी एककलमी कार्यक्रम राबवत गाझा पट्टीची सर्व बाजूंनी नाकेबंदी केली आहे. सारासार विचार करता इस्राईल गाझा किंवा 'हमास' पेक्षा सर्वाथनि प्रगत आहे. त्यामुळे, योजनाबद्ध हल्ला यशस्वी करून देखील त्याच्या परिणामाचा प्रतिकार करायला हम्रास' असमर्थ आहे हे नक्की होते. वीज, अन्न पाणी, निवारा, आरोग्य या मूलभूत सुविधांची कोंडी करूम इस्राईलने गाझा पट्टीची मोठी अडचण केली आहे.
२०२४च्या मे महिन्यात तत्कालीन अमेरिकी अध्यक्ष जो बायडेन यांनी आवरते घ्यायला सांगूनही नेतान्याहू यांनी नव्या अमेरिकी अध्यक्षांच्या शपथविधी आधी, त्यांचा आवेग आणि एकूण कार्यशैली पाहता शेवटी नेतान्याहू यांनी शस्वसंधीला मान्यता दिली आहे. या समझोत्यात 'हमास' ने काही ओलीस सोडले आहेत तर इस्नाईलने पॅलेस्टाईनच्या काही कैद्यांना सोडून सोपस्कार पार पाडला आहे. मात्र, वरकरणी हा समेट दिसत असला तरी युद्धाची धुगधुगी संपल्याची लक्षणे दिसत नाहीत. शस्त्रसंधी झाल्याच्या दुसऱ्याच दिवशी इलाईलने गाझावर हल्ला करीत सुमारे ८० नागरिकांना मारल्याचे समोर येत आहे. तसेच, इस्त्राईलचे संरक्षणमंत्री यांनी 'समेट म्हणजे कमीपणाचे लक्षण' या अर्थाची विधाने करून आपल्या सरकारची संघर्ष संपवायची अनिच्छा व्यक्त केली आहे.
शस्त्रसंधीनंतर दोन्ही गटांकडील बहुतांशी कैद्यांची मुक्तता, बळकावलेला प्रदेश सोडणे, नव्या वादाला तोंड न फोडू देणे तसेच झालेल्या नुकसानाची पुनर्बाधणी करणे असा मोठा कार्यक्रम हाती घेणे आवश्यक आहे. व्यावह्यरिक विचार करता युद्ध हा सर्व अंगांनी खर्चिक व्याप समजला जातो. ऐन युद्ध सुरु असताना 'आपण हे का करतोय' या भावनेची बऱ्याचदा जाणीव होते. मात्र, फुगलेला अहंकार या भावनेवर मात करतो. अशावेळी तार्किक फायदा-तोटा समजावून सांगत शांततेची बोलणी करणे आवश्यक ठरते. ती भूमिका कतार पार पाडताना दिसत आहे. पण, या दोन्ही गटांचा विचार करता, त्यांना शेकडो वर्षांच्या झालेल्या जखमा इतक्या तातडीने भरतील असे वाटत नाही.
इस्त्राईलचे विद्यमान मंत्रिमंडळ हे युद्धखोर गणले जाते. बदला कारवाईच्या पहिल्याच दिवसापासून इस्राईलच्या नागरिकांच्या एका लक्षणीय गटाचा या युद्धाला विरोध राहिला आहे. परिस्थिती सर्वसामान्य होताच जेव्हा कधी इस्राईलमध्ये निवडणूक होईल, तेव्हा नेतान्याहू यांना यश मिळेलच, अशी शाश्वती आजचे सर्वेक्षण देत नाहीत इतकी त्यांची लोकप्रियता खालावली आहे.
गेल्या दशकभरात नेतान्याहू यांची प्रतिमा भ्रष्टाचारी म्हणून रुजू लागली आहे. कारकिर्दीच्या ऐन शिखरावर असताना त्यांनी पदाचा गैरवापर केल्याचे सिद्ध झाले आहे. पुढील राजकीय प्रवास खडतर असल्यामुळे कोणत्याही कारणाने सत्तेच्या गाभाऱ्यात राहण्याची त्यांची निकड आणि धडपड सुरु आहे. ताज्या संघषनि त्यांची ही तजवीज केली आहे. ती ते इतकी सहजासहजी सोडतील, असे वाटत नाही. म्हणूनच या शस्त्रसंधीवावत शंका उपस्थित होते. 'हमास'लादेखील आपल्या कार्याचा आणि विचाराचा प्रसार शांत झालेल्या युद्धकुंडाच्या माध्यमातून करता येणार नाही. इतिहासाचा विचार करता, धर्माच्या नावाने पुकारलेल्या या पेचाला पूर्णविराम मिळेल असे दिसत नाही. दोन्ही बाजूंचे वर्तन बघता, हे धमपिक्षा अधर्मयुद्धच जास्त असल्याचे जाणवते. म्हणूनच, शस्त्रसंधीचा हा खटाटोप या अधर्मयुद्धाचा फक्त अर्धविराम ठरेल.
निखिल श्रावगे
■ लेखक आंतरराष्ट्रीय घडामोडींचे अभ्यासक आहेत.
.jpg "प्रातिनिधिक चित्र")
.jpg "यूएई दौऱ्यावर असताना भारताचे परराष्ट्र मंत्री एस जयशंकर आणि यूएईचे उपपंतप्रधान आणि संरक्षण मंत्री हमदान मोहम्मद यांची भेट")
.jpg "पंतप्रधान नरेंद्र मोदी आणि राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प")
