भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) ने ऐतिहासिक टप्पा गाठत आपले १००वे यशस्वी प्रक्षेपण पूर्ण केले आहे. श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून बुधवारी पहाटे ६:१३ वाजता जीएसएलव्ही-एफ15 या प्रक्षेपकाद्वारे NVS-02 उपग्रह अवकाशात झेपावला. या उपग्रहाच्या मदतीने भारताच्या स्वदेशी दिशादर्शक प्रणाली ‘नाविक’ (NavIC) अधिक सक्षम होणार आहे.
नाविक प्रणालीला मिळणार नवी चालना
NVS-02 उपग्रहाच्या यशस्वी प्रक्षेपणामुळे भारतीय प्रादेशिक दिशादर्शक प्रणाली (IRNSS) अधिक बळकट होणार असून, आता या प्रणालीतील सक्रिय उपग्रहांची संख्या चारवरून पाचवर जाईल. यामुळे भारतासह आजूबाजूच्या प्रदेशात स्थान निर्धारण अधिक अचूक होईल. इस्रोच्या अवकाश अनुप्रयोग केंद्राचे संचालक निलेश देसाई यांनी याबाबत माहिती देताना सांगितले की, हा उपग्रह अखेरीस ३६०००किलोमीटर उंचीवरील स्थिर कक्षेत प्रस्थापित केला जाईल, ज्यामुळे स्थाननिर्धारण अधिक प्रभावी होईल.
नाविक प्रणाली ही सात उपग्रहांचे तारामंडळ असून ती अमेरिकेच्या GPS प्रमाणे स्वतंत्र दिशादर्शक सेवा प्रदान करते. या मोहिमेअंतर्गत जुन्या उपग्रहांची जागा नवीन उपग्रह घेत आहेत, ज्यामुळे प्रणालीचा अचूकतेचा स्तर वाढेल.
भारताची स्वतंत्र दिशादर्शक प्रणाली : नाविक
खगोलशास्त्रज्ञ आर. सी. कपूर यांनी नाविक प्रणालीला "भारताची स्वतःची GPS प्रणाली" असे संबोधले आहे. त्यांनी सांगितले की, नाविक प्रणाली १५०० किलोमीटरच्या विस्तारित परिघात अचूक स्थाननिर्धारण सेवा देऊ शकते. या उपग्रहावर अणु घड्याळे व अन्य अत्याधुनिक प्रणाली बसवण्यात आल्या आहेत, ज्यामुळे जमिनीवरील नियंत्रण केंद्रांशी अचूक समन्वय साधता येईल.
कपूर यांनी इस्रोच्या आगामी महत्त्वाकांक्षी प्रकल्पांबाबतही चर्चा केली. NASA आणि ISRO च्या संयुक्त विद्यमाने विकसित होत असलेला ‘NISAR’ उपग्रह पृथ्वी निरीक्षणासाठी सर्वात महागडा आणि मोठा प्रकल्प असेल, असे त्यांनी नमूद केले.
स्वदेशी तंत्रज्ञानाच्या दिशेने मोठे पाऊल
NVS-02 उपग्रह पूर्णतः स्वदेशी बनवण्यात आला आहे, ज्यामुळे भारताच्या अंतराळ तंत्रज्ञानातील स्वयंपूर्णतेचा दाखला मिळतो. संरक्षण तज्ज्ञ डॉ. डब्ल्यू. सेल्वमूर्ती यांनी या यशाचा महत्त्व पटवून देताना सांगितले की, भारताने प्रक्षेपण यान निर्मितीपासून ते मार्गदर्शन प्रणाली आणि संगणकीय प्रणालीपर्यंत विविध क्षेत्रांमध्ये आत्मनिर्भरता साध्य केली आहे.
इस्रोने विकसित केलेली प्रक्षेपण वाहने आणि उपग्रह तंत्रज्ञान हे भारताच्या भविष्यातील अंतराळ मोहिमांसाठी अत्यंत महत्त्वाचे पाऊल असल्याचे त्यांनी स्पष्ट केले. २०४७ पर्यंत विकसित भारताच्या ‘विकसित भारत २०४७’ या दृष्टिकोनाला अनुसरून इस्रो जागतिक अंतराळ संशोधनात आघाडीवर असेल, असा विश्वास त्यांनी व्यक्त केला.
मोदीनी केले इस्रोचे कौतुक
भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी या ऐतिहासिक प्रक्षेपणाबद्दल इस्रोचे अभिनंदन केले. त्यांनी ‘X’ (माजी ट्विटर) वर पोस्ट करत लिहिले की, "ही ऐतिहासिक कामगिरी आपल्या वैज्ञानिकांच्या परिश्रमांचा आणि दृढ संकल्पाचा एक उत्तम दाखला आहे. खासगी क्षेत्राच्या सहभागामुळे भारताची अंतराळ यात्रा नवीन उंची गाठेल."
अंतराळ राज्यमंत्री डॉ. जितेंद्र सिंह यांनी सांगितले की, "ही १००वी मोहीम भारताच्या अंतराळ क्षेत्रातील मोठी झेप दर्शवते. श्रीहरिकोटातील तिसऱ्या प्रक्षेपणस्थळी काम सुरू असून, तामिळनाडूच्या तूतूकुडी जिल्ह्यातील दुसऱ्या प्रक्षेपणस्थळाचेही काम वेगाने सुरू आहे."
इस्रोची साधी परंतु प्रेरणादायी परंपरा
श्रीहरिकोटा येथे या ऐतिहासिक प्रक्षेपणावेळी कोणताही मोठा समारंभ नव्हता. वैज्ञानिकांनी फक्त हस्तांदोलन, शुभेच्छा आणि छोट्या बैठकीत पुढील योजना ठरवण्यावर भर दिला. १९६० च्या दशकात केरळमधील चर्चच्या आवारातून इस्रोच्या पहिल्या रोहिणी (RH) मालिकेच्या रॉकेट प्रक्षेपणापासून आजच्या अत्याधुनिक प्रक्षेपण केंद्रांपर्यंत ही साधी परंपरा कायम आहे.
गोपाळन माधवन नायर, माजी इस्रो अध्यक्ष, यांनी इस्रोच्या कार्यसंस्कृतीबद्दल सांगितले की, "आपले वैज्ञानिक आणि अभियंते स्वतंत्र विचार मांडू शकतात. त्यामुळेच आमच्या कार्यक्रमांना यश मिळते."
डॉ. कृष्णस्वामी कस्तुरीरंगन यांनी इस्रोच्या वाढत्या तांत्रिक सामर्थ्याचा उल्लेख करत सांगितले की, "आज भारताने केवळ अंतराळ संशोधनातच नव्हे, तर चंद्र आणि मंगळ मोहिमा यशस्वी करून जागतिक स्तरावर आपले स्थान निर्माण केले आहे."
आंतरराष्ट्रीय स्तरावर भारताची पुढची दिशा
भारताची अंतराळ अर्थव्यवस्था सध्या ८ अब्ज डॉलर एवढी असून, २०४० पर्यंत ती १०० अब्ज डॉलरपर्यंत पोहोचेल, असा अंदाज व्यक्त करण्यात येत आहे. सरकारने २०२४-२५ साठी अंतराळ विभागासाठी १३,०४२ कोटी रुपयांचे बजेट मंजूर केले आहे, जे मागील वर्षाच्या तुलनेत अधिक आहे.
इस्रोने आतापर्यंत १२० टन वजनी ५४८ उपग्रह प्रक्षेपित केले असून, त्यातील ४३३ परदेशी देशांसाठी होते. पुढील काही वर्षांत ही संख्या झपाट्याने वाढण्याची शक्यता आहे.
इस्रोच्या आगामी योजनांमध्ये गगनयान मोहिम, २०३५ पर्यंत ‘भारतीय अंतराळ स्थानक’, आणि २०४५ पर्यंत भारतीय अंतराळवीराला चंद्रावर उतरवणे यांचा समावेश आहे. या योजनांच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी सरकार आणि खाजगी क्षेत्र एकत्रितपणे काम करत आहे.
इस्रोच्या माजी वैज्ञानिक डॉ. वासुदेवन ग्नान गांधी यांनी सांगितले की, "इस्रोचा नवा अध्यक्ष डॉ. वी. नारायणन यांचा रॉकेट तंत्रज्ञानातील मोठा अनुभव आहे. त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली भारत भविष्यात आंतरराष्ट्रीय स्तरावर स्वतंत्र आणि शक्तिशाली अंतराळ संशोधन केंद्र बनू शकतो." भारताच्या अंतराळ संशोधनाच्या या ऐतिहासिक टप्प्यानंतर, इस्रो आता अधिक मोठ्या आणि आव्हानात्मक मोहिमांसाठी सज्ज होत आहे.
नव्या स्वप्नांसाठी नव्या उंचीवर भारत
या ऐतिहासिक १०० व्या प्रक्षेपणाने ISRO च्या यशस्वीतेचा नवा अध्याय लिहिला आहे. यामुळे भारताची अंतराळ संशोधनातील क्षमता वाढली असून, भविष्यातील मोठ्या प्रकल्पांसाठी देश सज्ज आहे. एकेक झेप घेत, भारत आता अवकाश क्षेत्रात आघाडी गाठण्याच्या दिशेने पुढे जात आहे!
.jpg "यूएई दौऱ्यावर असताना भारताचे परराष्ट्र मंत्री एस जयशंकर आणि यूएईचे उपपंतप्रधान आणि संरक्षण मंत्री हमदान मोहम्मद यांची भेट")
.jpg "प्रातिनिधिक चित्र")
.jpg "प्रातिनिधिक चित्र")
