देशात स्थापन होणार २८ नवी नवोदय विद्यालये

Story by आवाज़ मराठी | Published by Saurabh Chandanshive • 14 d ago

नवोदय विद्यालये

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अध्यक्षतेखालील मंत्रिमंडळाच्या आर्थिक व्यवहार समितीने नवोदय विद्यालय योजनेअंतर्गत देशातील ज्या जिल्ह्यांमध्ये नवोदय विद्यालये नाहीत, अशा २८ जिल्ह्यांमध्ये नवी शाळा स्थापन करण्यास मंजुरी दिली आहे. यामध्ये महाराष्ट्रातील ठाणे जिल्ह्याचाही समावेश आहे.

२,३५९ कोटींचा निधी पाच वर्षांसाठी मंजूर

नवीन २८ नवोदय विद्यालयांच्या स्थापनेसाठी २,३५९.८२ कोटी रुपयांचा निधी मंजूर करण्यात आला आहे. हा निधी २०२४-२५ ते २०२८-२९ या पाच वर्षांच्या कालावधीत खर्च केला जाईल. यापैकी १,९४४.१९ कोटी रुपये भांडवली खर्चासाठी, तर ४१५.६३ कोटी रुपये परिचालन खर्चासाठी वापरण्यात येणार आहेत.

१५,६८० विद्यार्थ्यांना शिक्षण, १,३१६ व्यक्तींना रोजगार

योजनेच्या अंतर्गत, ५६० विद्यार्थ्यांच्या क्षमतेचे प्रत्येक नवोदय विद्यालय स्थापन केले जाईल. ५६० x २८ = १५,६८० विद्यार्थ्यांना या शाळांमधून दर्जेदार शिक्षणाचा लाभ होईल.

प्रत्येक शाळा सरासरी ४७ व्यक्तींना रोजगार देते, ज्यामुळे या २८ विद्यालयांमुळे १,३१६ व्यक्तींना थेट कायमस्वरूपी रोजगार मिळणार आहे.

याशिवाय, बांधकाम व उपयुक्त उपक्रमांमुळे कुशल व अकुशल कामगारांना रोजगार मिळेल, तर स्थानिक सेवा पुरवठादारांना (अन्न, जीवनावश्यक वस्तू, फर्निचर, इ.) नियमित उत्पन्नाची संधी निर्माण होईल.

नवोदय विद्यालयांचे वैशिष्ट्य

नवोदय विद्यालये ही पूर्णतः निवासी सह-शैक्षणिक शाळा असून विद्यार्थ्यांना इयत्ता सहावी ते बारावीपर्यंतचे आधुनिक शिक्षण दिले जाते. ग्रामीण भागातील हुशार विद्यार्थ्यांना निवड चाचणीच्या आधारावर प्रवेश मिळतो.

- देशभरातील ६६१ मंजूर शाळांपैकी सध्या ६५३ नवोदय विद्यालये कार्यरत आहेत.

- दरवर्षी अंदाजे ४९,६४० विद्यार्थ्यांना सहावीच्या वर्गात प्रवेश दिला जातो.

- मुलींची पटसंख्या ४२%, अनुसूचित जातीचे विद्यार्थी २४%, अनुसूचित जमातीचे विद्यार्थी २०%, आणि इतर मागासवर्गीय विद्यार्थी ३९% आहेत.

गुणवत्तापूर्ण शिक्षणाची परंपरा

नवोदय विद्यालयातील विद्यार्थ्यांनी सीबीएसई बोर्ड परीक्षांमध्ये देशातील इतर शाळांच्या तुलनेत सातत्याने सर्वोत्तम कामगिरी केली आहे. या विद्यालयांचे विद्यार्थी अभियांत्रिकी, वैद्यकीय विज्ञान, सशस्त्र सेना आणि नागरी सेवा यांसारख्या क्षेत्रांत उल्लेखनीय कामगिरी करत आहेत.

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२०शी सुसंगत

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२० च्या अंमलबजावणीचा एक भाग म्हणून जवळपास सर्व नवोदय विद्यालयांना "पीएम श्री शाळा" म्हणून मान्यता देण्यात आली आहे. या योजनेच्या माध्यमातून दर्जेदार शिक्षणाच्या सर्वांसाठी समान संधी उपलब्ध झाल्या आहेत.

स्थानिक व ग्रामीण विकासासाठी महत्त्वाचा टप्पा

नवोदय विद्यालयांमुळे ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांसाठी दर्जेदार शिक्षणाची संधी उपलब्ध होत आहे. शाळा स्थानिक पातळीवर रोजगार, सेवा व उत्पादन क्षेत्रांना चालना देत ग्रामीण अर्थव्यवस्थेत महत्त्वाची भूमिका बजावत आहेत.

नवोदय विद्यालयांची वैशिष्ट्ये

नवोदय विद्यालये ही भारत सरकारच्या मानव संसाधन विकास मंत्रालयाच्या अंतर्गत चालवली जाणारी स्वायत्त शिक्षणसंस्था आहेत. नवोदय विद्यालये ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांना गुणवत्तापूर्ण शिक्षण उपलब्ध करून देण्याच्या उद्देशाने स्थापन करण्यात आली आहेत. त्यांच्या काही प्रमुख वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:

गुणवत्तापूर्ण शिक्षण: नवोदय विद्यालये विद्यार्थ्यांना उत्कृष्ट शिक्षण देतात. त्यांचा मुख्य उद्देश ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांना उच्च गुणवत्तेचे शिक्षण प्रदान करणे आहे.

मुक्त शिक्षण: नवोदय विद्यालयांमध्ये ६वी ते १२वीपर्यंतचे शिक्षण मोफत दिले जाते. विद्यार्थ्यांना शैक्षणिक शुल्क, निवास, भोजन, पुस्तकं इत्यादी सर्व सुविधा विनामूल्य मिळतात.

निवासी शाळा: ही शाळा निवासी असतात, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना २४ तास शिक्षकांच्या मार्गदर्शनाखाली राहता येते. या शाळांमध्ये विद्यार्थ्यांना रहाण्याची, जेवणाची आणि शैक्षणिक सुविधा उपलब्ध असतात.

गुणवत्ता शिक्षकवर्ग: नवोदय विद्यालयांमध्ये उच्च गुणवत्ता असलेल्या शिक्षकांची नियुक्ती केली जाते. शिक्षक नियमितपणे प्रशिक्षण घेतात, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना नवीनतम पद्धतींचे शिक्षण मिळते.

राष्ट्रीय स्तरावर स्पर्धा: नवोदय विद्यालयांचे विद्यार्थी विविध राष्ट्रीय स्तरावरील स्पर्धांमध्ये भाग घेतात आणि अनेकदा उत्कृष्ट कामगिरी करतात. शैक्षणिक, क्रीडा, सांस्कृतिक, वैज्ञानिक इत्यादी विविध क्षेत्रांमध्ये विद्यार्थी प्रगती करतात.

संस्कृती आणि भाषा विविधता: नवोदय विद्यालयांमध्ये विद्यार्थ्यांना विविध राज्यांतील भाषांचे आणि संस्कृतीचे ज्ञान दिले जाते. त्यामुळे विद्यार्थ्यांच्या मानसिकतेत विविधता, सहिष्णुता आणि एकता निर्माण होते.

आधुनिक शैक्षणिक साधने: नवोदय विद्यालयांमध्ये विद्यार्थ्यांना आधुनिक तंत्रज्ञानाने सुसज्जित असलेल्या शैक्षणिक साधनांचा वापर करून शिक्षण दिले जाते.

क्रीडा आणि खेळ: विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासासाठी नवोदय विद्यालयांमध्ये विविध क्रीडा आणि खेळांची सुविधा उपलब्ध असते. विद्यार्थी विविध खेळांमध्ये प्रशिक्षण घेतात आणि स्पर्धांमध्ये भाग घेतात.

नवोदय विद्यालये ही त्यांच्या उच्च गुणवत्तापूर्ण शिक्षण, शिस्तबद्ध वातावरण आणि सर्वांगीण विकासाच्या दृष्टीने प्रसिद्ध आहेत. त्यामुळे देशातील ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांना उन्नत आणि सर्वांगीण शिक्षण मिळवण्यासाठी नवोदय विद्यालये महत्त्वाची संधी उपलब्ध करून देतात.